Położona nad Odrą w południowej części województwa lubuskiego Nowa Sól jest 40-tysięcznym miastem powiatowym. Powstanie miasta związane jest z utworzeniem tu ponad 450 lat temu warzelni soli i osady Neusalz (1563). Zadaniem funkcjonującego do początków XVIII stulecia zakładu było dostarczanie na rynek Śląska soli jadalnej, którą sprowadzano w postaci soli morskiej i uzdatniano do spożycia. Nadodrzańskie położenie osady sprawiło, że po zamknięciu warzelni jej mieszkańcy mogli się utrzymać z zajęć, które dawała im rzeka, tj. rybołówstwa, szkutnictwa i przewoźnictwa rzecznego. Te walory miejscowości sprawiły, że w 1743 r. król Prus Fryderyk II nadał Nowej Soli prawa miejskie. Pod koniec XVIII stulecia Nowa Sól weszła na drogę stałego rozwoju urbanistycznego i przemysłowego, który trwał nieprzerwanie ponad stulecie. Na początku XIX wieku za sprawą uruchomionej fabryki nici i huty żelaza miasto stało się liczącym ośrodkiem przemysłowym. W latach 80. XIX w. powstała fabryka mebli, wytwórnia papieru, parowy tartak i fabryka maszyn rolniczych. Znaczącą rolę w żegludze na Odrze odgrywał port przeładunkowy oraz miejscowa stocznia. Rozwinął się również przemysł przetwórczo-spożywczy. Do rozwoju przemysłu przyczyniły się inwestycje komunikacyjne. W 1871 r. za sprawą budowy mostu otwarto stałe połączenie z drugim brzegiem Odry. W tym samym czasie miasto otrzymało połączenie kolejowe z Wrocławiem i Zieloną Górą. Rozwinęła się także strefa usług dla mieszkańców. Powstawały restauracje, gospody i hotele. Właściciele przedsiębiorstw budowali okazałe kamienice, wille oraz fundowali szpitale i biblioteki. Powstawały również osiedla robotnicze. Szczególnie dbano o zieleń zakładając liczne parki. 

Po zakończeniu I wojny światowej, pomimo trudności ekonomicznych prowadzono nadal śmiałe inwestycje miejskie, budując m.in. szpital, nowy most odrzański i osiedla mieszkaniowe. 

W 1945 r. miasto znalazło się w granicach Polski i zostało zasiedlone przez ludność polską. W pierwszych latach powojennych Nowa Sól znajdowała się w granicach powiatu kożuchowskiego i województwa dolnośląskiego (od 1950 r. – zielonogórskiego). W 1953 r. miasto stało się siedzibą powiatu, który funkcjonował do reformy administracyjnej w 1975 r. Nowy powiat nowosolski utworzono w 1999 r. 

W 2 połowie XX stulecia nadal funkcjonowały w mieście dawne zakłady przemysłowe – fabryka nici, huta żelaza, stocznia i port przeładunkowy na Odrze. Rozwinęły się także nowe gałęzie przemysłu. W latach 70. i 80. Nowa Sól należała do z najbardziej uprzemysłowionych miast w tej części Polski. Obszar miasta uległ podwojeniu za sprawą zagospodarowywania terenów na zachód od Nowej Soli i budowy nowych osiedli mieszkaniowych. Dynamiczny rozwój miasta zahamowany został w końcu stulecia. Skutkiem przemian ustrojowo-gospodarczych było załamanie ekonomiczne i zamknięcie wiodących zakładów przemysłowych. Na początku XXI stulecia kryzys został przezwyciężony i miasto weszło ponownie na drogę rozwoju. Powstały nowe gałęzie przemysłu a miasto objęto programem rewitalizacyjnym, który stopniowo zmienia oblicze Nowej Soli. Ważnym aspektem przemian jest ponowne zwracanie się miasta w kierunku Odry, która po dramatycznych wydarzeniach powodzi w 1997 r. za sprawą nowych inwestycji (port turystyczny, biała flota, Nadodrzański Park Rekreacyjny) staje się ponownie miejscem rekreacji nie tylko nowosolan.

(opracowanie dr Tomasz Andrzejewski, Muzeum Miejskie Nowa Sól)

---

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Nowa Sól kiedyś i dziś